અસરકારક રીતે જાપ કેવી રીતે કરવો

પ્રશ્ન: ગુરુ સિયાગ જાપ સાધના વિશે શું કહે છે? જાપ કેવી રીતે કરવો જોઈએ તેના વિષે શિષ્યો માટે તેમની પાસે શું કોઈ વિશિષ્ટ સૂચનો છે?

ગુરુ સિયાગના પ્રવચનોનો ટૂંકસાર નીચે આપેલ છે. અહીં તે જાપનું મહત્વ અને તેને અસરકારક રીતે કેવી રીતે કરવું તે વિશે વાત કરે છે:

“દરેક યુગમાં આધ્યાત્મિક સાધનાની પદ્ધતિઓ તે યુગના લોકોની આધ્યાત્મિક સાધનાની કઠોરતાઓનો સામનો કરવા માટેની ક્ષમતાના આધારે નક્કી કરવામાં આવે છે. આ આપણા (વૈદિક) ધર્મ અને તેના દર્શનનું મૂળ સિદ્ધાંત છે. કળિયુગ સહિત ચારેય યુગમાં આધ્યાત્મિક સાધનાની પદ્ધતિઓ ભિન્ન છે, જે (કળિયુગ) વર્તમાન યુગ છે જેમાં આપણે જીવીએ છીએ. ઘણા ધાર્મિક નેતાઓ આજે તેમના અનુયાયીઓને ધ્રુવ અને પ્રહલાદની જેમ આધ્યાત્મિક સાધનાની પદ્ધતિઓનું અનુકરણ કરવા અનુરોધ કરે છે. પણ જ્યારે અનુયાયીઓ કહે છે કે આજના સમયમાં તેઓ ત્રેતાના તે બે સૌથી મુશ્કેલ ઉદાહરણોને (ધ્રુવ અને પ્રહલાદ) અનુસરવા માટે સક્ષમ નથી તો ધાર્મિક નેતાઓ તેમને કહે છે કે તમે ભગવાનને પ્રાપ્ત કરવા અને તેની અનુભૂતિ મેળવવા યોગ્ય નથી.

“ભગવાન છુપાયેલો છે કે તમારે તેને શોધવા જવું પડશે? ભગવાન તો દરેક જીવમાં નિવાસ કરે છે; તો તે કેવી રીતે છુપાઈ શકે? આ કળિયુગમાં ભગવાનના નામનો જાપ કરવાથી જ ભક્ત તેની બધી જ ભૌતિક સમસ્યાઓનું નિરાકરણ મેળવે છે. ભગવાન શ્રીકૃષ્ણે ‘ગીતા’માં નામ જપનું એક શ્રેષ્ઠ યજ્ઞ તરીકે વર્ણન કર્યું છે. ‘ગીતા’ના 10માં અધ્યાયમાં, કૃષ્ણ તેમના ધારણ કરેલા વિવિધ સ્વરૂપોનું વર્ણન કરે છે અને 25માં શ્લોકમાં તેઓ કહે છે કે નામ-જાપ યજ્ઞોમાં શ્રેષ્ઠ યજ્ઞ છે.

“તો નામ-જાપ શ્રેષ્ઠ યજ્ઞ છે. મહાકાવ્ય મહાભારતમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે નામ-જાપ જ એક માત્ર એવું યજ્ઞ છે જેમાં કોઈ પણ પ્રકારની હિંસા થતી નથી. મહાભારત યુદ્ધમાં ખુબજ રક્તપાત થયું. આ યુદ્ધ પછી આવેલી ધણી પેઢીએ કોઈપણ પ્રકારની હિંસા અને રક્તપાતનો તિરસ્કાર કર્યો. નામ-જાપ કરવામાં કોઈપણ પ્રકારનું રક્તપાત કે હિંસા થતી નથી. જો તમે આજે ધાર્મિક વિધિ કે ક્રિયાકાંડ કરવા અગ્નિને પ્રકાશિત કરશો તો તેમાં પણ એક પ્રકારની સૂક્ષ્મ હિંસાનો સમાવેશ થાય છે કારણ કે હવામાં રહેલા નાના અને સૂક્ષ્મ બેક્ટેરિયા આ અગ્નિમાં મૃત્યુ પામશે. પરંતુ જાપ કરવાથી કોઈ પણ પ્રકારની હિંસા થતી નથી. મનુએ ‘મનુસ્મૃતિ’માં કહ્યું છે કે જાપ-યજ્ઞ એ કર્મકાંડ-યજ્ઞ કરતા હજાર ગણો વધારે ફાયદાકારક છે.

“સંત ગોસ્વામી તુલસીદાસે કહ્યું છે કે,“ કળિયુગનો ભવસાગર ફક્ત ભગવાનના નામનો જાપ કરવા માત્રથી જ પાર પડે છે.” આમ નામ-જાપ આધ્યાત્મિક અભ્યાસની એકમાત્ર પદ્ધતિ છે જે આપણને મન ધાર્યું પરિણામ આપે છે. બાકીની બધી બહારથી કરવામાં આવતી ધાર્મિક વિધિઓ અને ક્રિયાઓ નિરર્થકતાના કવાયત સિવાય કંઈ નથી.

“મંત્રનો જાપ કરવાની ત્રણ રીત છે: એકમાં મંત્રને જોરથી બોલાવવાનો છે. બીજામાં જીભ અને હોઠ હલે છે પણ જાપ મૌન છે. ત્રીજી પદ્ધતિમાં જીભ અને હોઠનો પણ ઉપયોગ થતો નથી અને જાપ સંપૂર્ણપણે  માનસિક રીતે કરવામાં આવે છે. આ જીભ અને હોઠનો હલાવ્યા વિના મનોમન પુસ્તક વાંચવા જેવું જ છે.

“હું તમને જે મંત્ર આપું છું તેનો તમારે હોઠ અને જીભ હલાવ્યા વગર માનસિક રીતે જાપ કરવાનો રહેશે. તમે વિચારશો કે કોઈ કેવી રીતે ચોવીસે કલાક મંત્રનો જાપ કરી શકે. જપ વિજ્ઞાનમાં અજપાજાપ કરીને એક વિધાન છે. જૂની પેઠી તેના વિષે જાણે છે કે ‘અજપા’ શું છે? પણ આજની પેઠીને આની ખબર નથી. સંત રાયદાસ આ શબ્દનો અર્થ શું છે તે સારી રીતે સમજાવે છે. એટલા માટે જ હું હંમેશાં તેમનો એક શ્લોક કહું છું. રાયદાસજી કહે છે “અબ કૈસે છૂટે, નામ રટ લાગી (હું હવે જાપ કરવાનું કેવી રીતે છોડી શકું? તેણે પોતાનો એક લય ધારણ કરી લીધો છે).” રાયદાસના ગુરુએ તેમને એક દિવ્ય મંત્ર આપી આધ્યાત્મિ માર્ગમાં દીક્ષિત કાર્ય અને મંત્રનો સતત જાપ કરવા કહ્યું. રાયદાસે ગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે કર્યું અને થોડાક દિવસો પછી તેમને જ્ઞાત થયું કે મંત્ર જપવો નથી પડી રહ્યો પણ તે આપ મેળે અંદરથી જપાઈ રહ્યો છે. તેમણે જાપ રોકવાનો પ્રયત્ન પણ કર્યો પણ જાપ રોકાયો નહિ અને આનંદવિભોર થઇ તેમને કહ્યું કે “હું હવે જાપ કેવી રીતે છોડી શકું? તેણે પોતાનું એક લય ધારણ કર્યું છે.”

“જ્યારે તમે નિશ્ચિતપણે મેં આપેલા મંત્રનો જાપ કરો છો, ત્યારે તમને ખ્યાલ આવશે કે 15 થી 20 દિવસ પછી જાપ અનૈચ્છિક થઈ ગયો છે. પછી જો તમે પ્રયત્ન કરો તો પણ તમે જાપ રોકી શકતા નથી. જ્યારે તમે નિંદ્રામાંથી જાગશો ત્યારે પણ તમે જોશો કે મંત્ર જાપ કરવામાં આવી રહ્યો છે તમારી અંદર. પછી તમને એવું લાગશે કે જાણે તમારા અંતર્ગતના કોઈએ જાપ કરવાની ફરજ લીધી હોય; તમને જાપ કરવાના પ્રયત્નોથી મુક્ત કરું છું. ”

“કેટલાક અતિ-સ્માર્ટ લોકો દૈવી મંત્રમાં ઉમેરો અથવા ફેરફાર કરે છે. કેટલાક લોકો મંત્ર પહેલાં “ઓમ” શબ્દ મૂકતા હોય છે અથવા અંતમાં “નમh” શબ્દ ઉમેરતા હોય છે. એવું ક્યારેય નહીં કરો. ત્યાં બે સ્પષ્ટ રીતે જુદા જુદા આધ્યાત્મિક માર્ગો છે: પ્રવૃતિ (સકારાત્મક ટુકડી) અને નિવૃતિ (નકારાત્મક ટુકડી). જ્યારે તમે મારા દ્વારા આપવામાં આવેલા મંત્રને બદલો છો, ત્યારે આ માર્ગોને એક સાથે મિશ્રિત કરવામાં પરિણમે છે. જ્યારે તમે આ કરો છો, ત્યારે મંત્ર-જાપ નિરર્થક હશે; તે ઇચ્છિત પરિણામ નહીં આપે. ”

“જે યોગના રૂપમાં હું તમને પ્રારંભ કરું છું, તમારે પ્રવૃત્તિ છોડી દેવાની કે હાથ ધરવાની જરૂર નથી. સભાન પ્રયત્નોથી તમારે જે કરવાનું છે તે મંત્રનો જાપ સતત કરવાથી શરૂ કરવો છે. દિવસ દરમિયાન, તમે મંત્રનો જાપ કરી રહ્યા છો તેની ખાતરી કરવા માટે પાંચથી સાત વાર તપાસો. અને નિયમિત ધ્યાન કરો. તમારે બીજું કંઇ કરવાની જરૂર નથી; તમે તમારી જીવનશૈલીને પહેલાંની જેમ કોઈપણ પરિવર્તન વિના ચાલુ રાખવા માટે મુક્ત છો. ત્યાં સારું કે ખરાબ કંઈ નથી; અથવા સારું ખોરાક અથવા પ્રતિબંધિત ખોરાક. ફક્ત ના ચાલુ રાખોમી જાપા, અને વ્યક્તિત્વમાં પરિવર્તન તેની પોતાની સમજૂતીથી થશે. “